Opties & keuzes in de uitvoering
Doordat Flash!-JMZ heeft plaatsgevonden in een periode waarin coronamaatregelen van kracht waren, is het project flexibel uitgevoerd. Dit wil zeggen dat er maatwerk is geleverd naar aanleiding van de op dat moment geldende maatregelen en mogelijkheden.
De uitvoering is hierdoor op de verschillende plekken overal anders geweest. Nadeel hiervan is dat je ze niet goed kunt vergelijken, het voordeel is dat er geëxperimenteerd is met verschillende manieren van voorbereiding en uitvoering. Hierdoor zijn er meer mogelijkheden in beeld gekomen om de kwaliteit te verbeteren of de methode aan te passen aan de groep. Tijdens de uitvoering en in het onderzoek zijn zo een aantal mogelijkheden aan bod gekomen die onderdelen zouden kunnen versterken. Deze komen ook aan bod in dit hoofdstuk. In een vervolg kunnen deze onderdelen nader onderzocht en uitgewerkt worden.
Workshop met consulenten ter voorbereiding
Omdat dit project met meerdere organisaties is uitgevoerd, door verschillende consulenten, is ervoor gekozen voor één gezamenlijke startworkshop voor de consulenten. Dit had als grote meerwaarde dat op deze manier de consulenten a) de workshop zelf konden ervaren en wat de workshop persoonlijk men hen deed; en b) de consulenten onderling ervaringen en verwachtingen konden uitwisselen. Dit maakte de communicatie over de workshop makkelijker en de samenwerking van de fotograaf en consulent in de uitvoering van de workshops soepeler.
Fotograferen met eigen mobiele telefoon
Sommige jongeren wilden liever fotograferen met hun eigen mobiele telefoon. Ze zijn hieraan gewend en weten hoe het werkt. Hierdoor kan het laagdrempeliger zijn om deel te nemen aan de workshop. De kwaliteit van de foto kan wel lager zijn op de telefoon dan met een professionele camera, dit heeft dan extra aandacht nodig van de fotograaf. Ook moet de fotograaf afstemmen over het toegankelijk maken van het hoge resolutiebeeld van de telefoon naar de fotograaf voor de eindbewerking. Juist dit punt, het verkrijgen van het juiste materiaal voor de fotograaf voor verdere verwerking, kan erg tijdrovend zijn en een reden om het niet te doen. Bovendien hebben niet alle telefoons hebben geschikte camera’s.
Expositie
In de reguliere situatie wordt een grote expositie georganiseerd na de workshop, waarbij iedereen wordt uitgenodigd en kan komen. Op een toegankelijke en zichtbare locatie. Met een bijzondere en feestelijke opening door bijvoorbeeld een (lokale) BN’er of wethouder. De focus ligt op aandacht voor het jonge mantelzorger zijn, die bij de opening in de spotlights staan.
Tijdens de periodes van strengere coronamaatregelen zijn er verschillende vormen van maatwerk exposities geweest. Bijvoorbeeld waarbij de gezinnen om de beurt in een tijdsblok buiten de expositie konden bezoeken. Dit leidde ertoe dat de aandacht van het gezin 100% en alleen naar de jonge mantelzorger ging. De expositie is zo een bijzonder en intiem moment voor het gezin met de jonge mantelzorger als het stralende middelpunt.
‘Omdat het hele gezin erbij betrokken is, die worden in ieder geval uitgenodigd en de opa’s en oma’s en de broertjes en zusjes, dat dus het gezin echt tijd maakt voor de jonge mantelzorger. En dat is een gevoel dat ze gewoon heel lang meenemen.’
‘Ik vond het heel mooi om te zien dat tijdens de expositie hele gezinnen kwamen.
Met opa’s en oma’s, met vaders die vrij nemen en dat allemaal doen voor de jonge mantelzorger. Dat vond ik een heel leuk gevolg.’
‘De meerwaarde van de fotoworkshop vind ik wel de expositie,
waarin de ouders en familieleden tijd maken om te komen kijken naar wat dit kind gemaakt heeft.’
Workshop herhalen/meerdere keren meedoen aan de workshop
Gedurende het project is een aantal keer de vraag naar voren gekomen wat het effect zou zijn als de workshop herhaald zou worden en als deelnemers meerdere keren zouden meedoen aan een workshop. Er was een 12-jarig meisje dat 2 keer heeft meegedaan aan de workshop, omdat zij qua leeftijd binnen de 2 leeftijdsgroepen viel (6-12; 12-18). Zij was de tweede keer veel beter voorbereid en had veel beter nagedacht over wat ze wilde fotograferen en wat dit voor haar betekende.
Nazorg
De uitvoering eindigt in principe met de expositie en het overhandigen van de foto aan de jonge mantelzorger. In de leergemeenschap kwam naar voren dat de consulenten meer willen doen met de ervaring en het resultaat;
- De consulenten kunnen zelf naar de foto teruggrijpen in de contacten met de jonge mantelzorger.
- De consulenten kunnen de jonge mantelzorger handvatten bieden om de foto te gebruiken als aanleiding om een gesprek te voeren met de ouders/verzorgers.
- De consulenten kunnen de ouders/verzorgers handvatten bieden om de voorbereiding op de workshop en de foto te gebruiken om in gesprek te gaan met hun kind.
‘Het is misschien juist wel een heel mooi middel om met je ouders in gesprek te komen.’
Conclusie
Toelichting voor bestuurders van gemeenten en mantelzorgorganisaties
Wilt u graag jonge mantelzorgers bereiken en de ondersteuning voor jonge mantelzorgers versterken? En daarmee bijdragen aan preventie en duurzame ondersteuning van jonge mantelzorgers? Het is belangrijk dat jonge mantelzorgers kind kunnen zijn en niet overbelast raken door de zorg voor of zorgen over hun naasten. Een goed ondersteuningsbeleid helpt hen daarbij.
Waarom?
Veel kinderen en jongeren worden geconfronteerd met ziekte, lichamelijke en/of geestelijke beperkingen binnen hun gezin. Volgens het rapport Hoor je me wel? (Verheul e.a., 2018) heeft bijna een kwart van de kinderen in Nederland een familielid met een ziekte, verslaving of beperking. Dit kan impact hebben op hun ontwikkeling, vrijetijdsbesteding, welbevinden, zorgeloos kunnen zijn etc. Het is lastig om deze jonge mantelzorgers in beeld te krijgen. Zij melden zich zelden uit zichzelf.
Deze kinderen en jongeren hebben volwassen zorgen en een gedeelte van hen heeft behoefte aan ondersteuning.
Vanuit de WMO en de Jeugdwet zijn gemeenten verantwoordelijk voor de ondersteuning van jonge mantelzorgers. Met dit handboek hopen wij u een instrument te bieden om in te zetten bij de ondersteuning van deze belangrijke doelgroep.
Eigenkrachtfotografie │'Waar word jij heel erg blij van? Wat troost je als je verdrietig bent? Waarvan krijg jij energie? Waar ben jij heel goed in? Of misschien heb je iets heel moois gekregen van iemand waar je veel van houdt. Wat kracht geeft is voor iedereen anders. Dat maakt het juist zo bijzonder en mooi! Als je weet waar jouw kracht ligt, sta je sterk in het leven en kan je die kracht ook oproepen als het minder goed met je gaat.'
Flash! Een nieuw instrument
Flash!-JMZ Eigen Kracht fotografie
Kinderen/jongeren fotografeerden tijdens een workshop iets dat hen in het dagelijks leven kracht geeft. De mooiste foto van elk kind werd geprint, voorzien van voornaam en quote. Van alle foto’s samen werd een expositie georganiseerd waarbij de kinderen, familie en vrienden zijn uitgenodigd. De expositie was altijd bijzonder; de kinderen/jongeren zijn het stralende middelpunt. De expositie bleef een poos hangen, zodat de kinderen/jongeren er ook later heen konden. Na afloop van de expositie kregen zij hun werk mee naar huis als blijvende herinnering. Het project is gefinancierd door provincie Overijssel.
Voor u ligt een handboek over een nieuw in te zetten instrument voor het bereiken en ondersteunen van jonge mantelzorgers. Dit handboek is ontwikkeld naar aanleiding van een project en bijbehorend onderzoek naar dit instrument met alle jonge mantelzorgorganisaties in Overijssel. Het betreft een andersoortig aanbod vanuit een sociaal-artistieke samenwerking waarbij in het proces verschillende aanknopingspunten zijn om kinderen en jongeren – en hun omgeving- te ondersteunen.
Binnen het huidige aanbod ligt de nadruk vaak op lotgenotencontact, waarbij de focus ligt op praten of op het doen van een plezierige activiteit. Dit instrument lijkt slechts een activiteit (fotoworkshop), maar het biedt in het hele proces veel meer. Naast de fotograaf zijn zowel het kind/jongeren/familie als consulent hierin actief betrokken. Gedurende het proces zijn er verschillende mogelijkheden om al dan niet het gesprek aan te gaan. De focus ligt op de Eigen Kracht van de Jonge Mantelzorger. In het onderzoek is dit beschreven als “therapie zonder therapie”. Het meenemen van het hele gezinssysteem in de aanpak en de focus om het kind/jongeren inzicht en tools te geven in de eigen emotionele ontwikkeling en kracht, maakt het instrument uniek.
Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de kinderen en jongeren verschillende aspecten belangrijk vonden. Ze vinden het leuk om creatief bezig te zijn, ze vinden het gezellig, lotgenotencontact, iets nieuws leren en/of te leren fotograferen.
Het artistieke en technische aspect heeft een andere aantrekkingskracht en geeft het project verschillende kwaliteiten voor de jonge mantelzorger. Daarbij is het “op een andere manier jezelf kunnen uiten”, anders dan door in gesprek te gaan, belangrijk. Ook is naar voren gekomen dat het toegankelijker is voor jongens dan bijvoorbeeld de ‘praatgroepen’.
Uit het project zijn de volgende kwaliteiten van Flash!-JMZ naar voren gekomen:
Kwaliteiten op persoonlijk gebied
De Jonge Mantelzorger:
- is even niet jonge mantelzorger maar professioneel fotograaf (kind-zijn; ontspannen)
- heeft de aandacht gericht op zichzelf -en lotgenoten- (persoonlijke ontwikkeling)
- kan zich met fotografie uiten (andere wijze van communiceren en gevoelens delen)
- is in staat iets van zichzelf te laten zien (wat wil ik en kan ik delen?)
- kan een vorm geven aan persoonlijke waarde (ik ben hier trots op; dit mag iedereen van me zien; dit geeft mij kracht)
- (h)erkent persoonlijke kracht of troost (emotionele ontwikkeling)
Kwaliteiten op cultureel gebied
De Jonge Mantelzorger:
- weet meer over fotografie (kennis)
- kan zelf een kwalitatieve foto maken (vaardigheden)
- is creatief (leert ‘buiten de lijnen’ denken)
- beleeft kunst/cultuur: ontspanning, passie en plezier (emotionele ontwikkeling)
Kwaliteiten op sociaal gebied
De Jonge Mantelzorger:
- ontmoet lotgenoten ((h)erkenning; delen van ervaring)
- kan zich veilig uiten in eigen compositie (wat wil ik laten zien; andere wijze van communicatie)
- heeft tools voor een ander contact met de directe omgeving/familie/verzorgers (gesprek over de foto, expositie)
Betrokken beleidsvelden
Het project en de uitkomsten van het bijbehorende onderzoek is in een van de leergemeenschappen van het onderzoek besproken met gemeente Bronckhorst. Aangegeven werd dat een dergelijk instrument raakvlakken heeft met verschillende beleidsvelden en dat er op een integrale manier naar gekeken zou kunnen worden vanuit gemeenten. Onderstaand een overzicht van domeinen die hierbij betrokken zijn.
In het handboek zelf kunt u nog meer achtergronden vinden over het instrument, het project en het onderzoek. Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met de deelnemende organisaties. Zie colofon.
Uit het onderzoek komt de kernwaarde van het instrument naar voren; lees: zichtbaarheid zonder therapie. Een quote uit de leergemeenschap vat het krachtig samen:
'Je merkt door de dingen heen of ze wel of niet trots zijn op wat ze maken. Je ziet zowat sneller kleine dingetjes terug van jongeren hoe ze in hun vel zitten, of ze gewend zijn ergens trots op te zijn, of dat ze het allemaal maar een beetje afkraken. Dat zijn hele kleine waardevolle dingen die je bij zo’n aanpak naar boven krijgt. Het hoeft niet gelijk een therapiesessie te zijn, maar je ziet wat meer van jongeren wat ze normaal juist meer verborgen houden. Dat kan voor ouders misschien ook hele waardevolle informatie zijn.'
In de verbeelding als hulpmiddel legt een consulent de meerwaarde uit. Wat doet nu precies die creatieve verwerking, die visuele verbeelding met het proces van de jonge mantelzorger? Deze consulent beschrijft het als ‘bekrachtigen’ om de jongere te steunen en te begeleiden in het maakproces.
'Er ontstond een kunstwerk vanuit de waarden die hij daaraan toekende. Die hebben we dan samen eigenlijk uit hem gehaald en die hebben we nu out-in-the-open gebracht. Dat is eigenlijk de meerwaarde.'
Aanbevelingen vervolg
Uit het project en het onderzoek zijn een aantal aanbevelingen en vragen gekomen voor een vervolg.
Input
rapportages
»
Input rapportages
Onderzoeksverslag Emiel Copini december 2021 “Het hoefde er niet over te gaan, maar het kon wel”
Werkwijze en resultaten van het onderzoek “Eigen Kracht fotografie, Jonge mantelzorgers”. De resultaten van het onderzoek zijn de basis voor de uitwerking van dit handboek.
Verslag voortraject dec. 2018 K&E Advies, Anita Erkelens Fotoproject jonge mantelzorgers, op naar een methodiek: -proces & factoren (op te vragen)
Uitgebreide beschrijving van de verschillende onderdelen en bevindingen. In dit handboek zijn de bevindingen van het voortraject verwerkt en is de methode uitgewerkt en verder aangescherpt.
Verslag jan 2021, Sterre Delemarre Fotografie en K&E Advies Anita Erkelens Werkplaats LKCA “Weten wat werkt in jouw praktijk, Leergemeenschap” (op te vragen)
In 2020 is er met het project Flash! deelgenomen aan de werkplaats van het LKCA samen met andere culturele initiatieven om de waarde in het sociaal domein te onderzoeken, te bevragen en te delen. Van de andere deelnemers was er veel interesse in de werkwijze van leergemeenschappen. Werken in leergemeenschappen betekent werken vanuit gezamenlijke betrokkenheid en commitment in de praktijk om bijv. een werkwijze te onderzoeken. Dit verslag is tot stand gekomen vanuit de vragen en behoeften van de werkplaats en met input van onderzoeker Emiel Copini, PhD en Josefiene Poll, onze begeleider vanuit het LKCA.
Aanbevelingen vervolg
Uit het project en het onderzoek zijn een aantal aanbevelingen en vragen gekomen voor een vervolg.
Neem dit instrument mee in het gesprek met de gemeente over de ondersteuning van jonge mantelzorgers. Het is niet alleen een activiteit zoals bijv. gezellig bowlen maar een werkwijze om vorm en houvast te geven aan de eigen bewustwording van het jonge mantelzorger zijn en de emoties die daarbij horen.
Het biedt consulenten en ouder(s)/verzorger(s) een andere wijze van gespreksvoeren en in contact komen met de jonge mantelzorger. De foto zelf biedt handvatten hiervoor waar je gedurende de tijd op terug kan vallen.
Zet dit instrument in bij het bereiken van jonge mantelzorgers. Dit instrument spreekt een andere doelgroep aan, waaronder jongens, die zich minder aangesproken voelen door gespreksgroepen.
Zet dit instrument in voor meer bewustwording van de jonge mantelzorger. Leuke activiteit om nieuwe jonge mantelzorgers kennis te laten maken met ondersteuning en/of lotgenoten.
Laat het instrument bijdragen aan algemene bewustwording over jonge mantelzorgers “ik ben/ken een jonge mantelzorger.
Betrek de (eerstelijns)zorg in bewustwording; er is weinig aandacht voor de jonge mantelzorgers, alle aandacht gaat uit naar de persoon in het gezin die de zorgvraag heeft.
‘Het grootste verschil is denk ik dat iedereen iets meeneemt wat voor hem of haar belangrijk is en dat er een verhaal achter zit. Dit object geeft aanknopingspunten om mooie gesprekken aan te gaan. Fotografie geeft in die zin een bepaalde ontspanning en focus op iets. Daarin heeft het waardevolle item een mooie plek in dit verhaal en is de jonge mantelzorger bezig met iets wat echt van hem op haarzelf is.’